Dışarısı rahatsız. Ormanda yürürseniz, kuş cıvıltılarını duymazsınız, sadece kargaların gaklamalarını duyarsınız. İnsanlar dışarıda kalın giyinip evde ısıyı artırıp rostoyu fırından çıkarabilirken, hayvanların kışı atlatmak için başka stratejilere ihtiyacı vardır. Çünkü yiyecek olarak ancak az bulabiliyorlar ama aynı zamanda soğumamak için daha fazla enerjiye ihtiyaç duyuyorlar. İşte doğanın kışlamak için geliştirdiği en önemli stratejilerden bazıları.
Uyku: Hazırda bekletme, muhtemelen hayvanların soğuk aylarda hayatta kalmalarının en iyi bilinen yollarından biridir. Alman Doğayı Koruma Birliği’ne (Nabu) göre, örneğin, dağ sıçanı, yediuyuru, kirpi ve yarasalar vücut sıcaklıklarını büyük ölçüde düşürür ve vücut fonksiyonları fiilen durma noktasına gelir. Nabu portalı, “Uyku dürtüsü sonbahar sıcaklıklarından veya yiyecek eksikliğinden gelmiyor” diyor. “Daha ziyade, ‘iç saatin’ yıllık ritmi, hormonal değişiklikler ve günün uzunluğu rol oynuyor.”
Berlin’deki kirpiler için işler daha da kötüye gidiyor
Bu disiplinin rekortmenlerinden biri olan dağ sıçanının kış uykusu, örneğin yarım yıl, yüksek dağlarda dokuz aya kadar sürer. Diğer yerlerin yanı sıra Alplerde yaşar ve özellikle 900 ila 3000 metre rakımlarda kendini rahat hisseder. Yazın hayvanlar, kış için ot, kök, çiçek ve sürgünlerden oluşan bir yağ tabakasını yerler. Sonbaharda yuvalarını yuvalama malzemesiyle kaplarlar. Kış uykusuna yattıklarında, girişi bitki, toprak ve pislik karışımıyla kapatırlar ve gruplar halinde bir araya toplanırlar.
Bir tür fizyolojik ölüme yakın durum
Nabu, takip eden aylarda vücut ısısının 39’dan yedi ila dokuz santigrat dereceye ve kalp atışının dakikada 100’den iki ila üç atışa düştüğünü açıklıyor. Nefes almadaki duraklamalar dakikalarca sürdü. “Kirpiler dakikada 40 ila 50 kez yerine bir veya iki kez nefes alır ve kalp dakikada 200 yerine beş kez atar” diyor. Vücut ısısı 36 dereceden bir ila sekiz santigrat dereceye düşer. Yarasa kalpleri normalde dakikada 240 ila 450 vuruş yapar, ancak kış uykusu sırasında yine de 18 ila 80 kez atar. İki nefes arasında 60 ila 90 dakika olabilir.
Bahçe faresi 2023 Yılın Hayvanı
Ancak “hazırda bekletme” terimi yanıltıcıdır. “Hayvanlar uyumuyor. Münih’teki Biotopia Doğa Tarihi Müzesi’nden biyolog Thassilo Franke, “Bir tür fizyolojik ölüme yakın durumdalar” diye açıklıyor. Alman Yaban Hayatı Vakfı’ndan Klaus Hackländer, bu nedenle hayvanların sinir hücrelerine oksijen sağlamak ve metabolik ürünleri uzaklaştırmak için düzenli aralıklarla kış uykusuna ara vermeleri ve gerçek bir uykuya geçmeleri gerektiğini söylüyor.
Yosun, tüy ve küçük dallarla kaplı bir bahçe faresi, bir baştankara kutusunda kış uykusuna yatmaktadır.dpa/Peter Zschunke
Ancak kış uykusu stratejisi de var. Bu, örneğin boz ayılarda, sincaplarda veya porsuklarda bulunur. Bu hayvanlar metabolizmalarını eskisi kadar kapatmazlar. Yaban hayatı biyoloğu Klaus Hackländer, bu arada, çoğunun her zaman aktif olduğunu ve yiyecek aramaya gittiğini söylüyor. Boz ayı ise kuzey bölgelerinde birkaç ay uykuda kalır ve bu süre zarfında sadece yağ rezervleriyle yaşar. Thassilo Franke, “Uzun dinlenme aşamasına rağmen kas kütlesinin ve kemiklerinin bozulmaması ilginç” diyor.
Sincaplar, erzak ile birçok saklanma yeri yapar
Örneğin sincaplar, diğer şeylerin yanı sıra tohumlar, yemişler, ladin kozalakları, tomurcuklar, meyveler ve meyvelerle beslenir. Yaz aylarında, erzak ile çok sayıda saklanma yeri kurdular. Bunlar yerin 30 santimetre derinliğine kadar gömülür. Kışın, sincaplar daha sonra enerji gereksinimlerini büyük ölçüde azaltır. Vücut ısısı aynı kalır, kalp atışları yavaşlar. Özellikle soğuksa veya fırtına varsa hayvanlar bazen günlerce Kobel denilen yuvalarından dışarı çıkmazlar.
Arada sincaplar, yiyecek ararken çok fazla enerji harcamaktan kaçınmak için saklandıkları yerleri kullanarak yiyecek ararlar. Genellikle insanların kuşlar için oluşturduğu beslenme yerlerini kullanırlar. Örneğin Berlin’de onları birçok bahçede ve balkonda bulabilirsiniz. Sincaplar için özel besleyiciler de vardır.
Küçük şehir adalarında yaşam: Berlin sincapları ne yapıyor?
Kötü zamanlar için erzak istifleme – bu, diğer birçok hayvan için de genel bir stratejinin parçasıdır. Örneğin, kuzgunlar ve kargalar gerçek depolama ustalarıdır. Kuzgun kuşları arasında dağlardaki fıstık çamlarının tohumlarıyla beslenen fındıkkıran da bulunur. Kış boyunca binlerce saklanma yeri yaratır ve böylece fıstık çamının yayılmasına katkıda bulunur.
Çünkü çam kozalağı kendi kendine açılmaz, bunun için tohumları kozalaklardan kurtaran ve daha sonra kilometrelerce uzağa yayan fındıkkıran gerekir. Bunlar daha sonra kış boyunca unuttuğu ya da başka nedenlerle boşaltılmayan saklanma yerlerinde çimlenebilir. Franke, “Fındıkkıran bu nedenle aynı zamanda çam ormanının ormancısıdır” diyor.
Kır fareleri kışın neredeyse beşte bir oranında küçülür
Diğer hayvanlar bir anlamda diyet yapmak zorundadır. Çünkü örneğin kışın yiyecek bulmak zorunda olan geyikler, geyikler ve yaban domuzları için genellikle yeterli yiyecek yoktur. Bu nedenle, örneğin karaca daha tutumlu olmak için bir numara kullanır. Bavyeralı biyolog Angelika Nelson, “İşkembe hacmi yüzde 30 küçülüyor” diyor.
Diğer hayvanlar diyetlerini tamamen değiştirir ve bunu yapmak için sindirim sistemlerini uyarlamak zorundadır. Sakallı baştankara normalde böcek yer ama kışın sert kamış tohumları yer. Bunu yapmak için, tabiri caizse midesini bir tahıl değirmenine dönüştürüyor, diyor Thassilo Franke. Birçok küçük taşı alır, aynı zamanda mide duvarı kalınlaşır. “Baharda mide kendini yeniden inşa eder.” Kışın sindirilmesi zor ladin iğneleriyle beslenen orman tavuğuna benzer. Bu, apandisini büyük ölçüde büyütür çünkü içindeki mikroorganizmalar sindirime yardımcı olur.
Enerji tasarrufu: Köstebek soğuduğunda beynini küçültür
Özellikle küçük hayvanlar, vücut sıcaklıklarını korumak için soğuk havalarda daha fazla enerji harcamak zorundadır. Kır fareleri, köstebekler ve gelincikler bu nedenle hayati enerjiyi korumak için bir numara kullanırlar: küçülürler. Starnberg yakınlarındaki Seewiesen sahasındaki Max Planck Biyolojik Zeka Enstitüsü’nden davranışsal nörobiyolog Moritz Hertel, kışın ağırlığını neredeyse beşte bir oranında azaltan kır faresinde özellikle belirgin olduğunu söylüyor. Uzman, “Kalsiyum kemiklerden çekilir ve bu nedenle daha elastik hale gelirler” diyor. “Tersinir osteoporoz görüyoruz.” Çünkü ilkbaharda hayvanlar yeniden büyüyor.
Kurbağaların doğal donma koruması vardır
Su düşük sıcaklıklarda donduğu için, bazı hayvanların doğal bir donma koruması vardır. Kurbağalar gibi amfibiler kışın toprağa gömülür veya korunaklı başka bir yer arar. Biyolog Angelika Nelson, sıfır derecenin altındaki sıcaklıklarda kış uykusuna yattıklarını söylüyor. Soğukkanlı hayvanlar olarak vücut sıcaklıkları dış sıcaklığa bağlıdır. Nelson, “Sıfır derecenin altında, hücrelerdeki sıvının ve hücreler arasındaki boşlukların donma riski vardır” diyor. Amfibiler, antifriz gibi davranan gliserin yardımıyla bunu engellediler.
İklim değişikliği göçmen kuşların yaşam alanlarını tehdit ediyor
İyi bilinen başka bir kış uykusu stratejisi de kuş göçüdür. Nelson, kısa mesafeli göçmenlerin soğuk mevsimde Akdeniz bölgesine ve uzun mesafeli göçmenlerin Sahra altı Afrika’ya seyahat ettiğini söylüyor. “Birçok göçmen kuş böcekçildir.”
Bazıları binlerce kilometre uzunluğunda olan yolculuk çok tehlikelidir. Bu nedenle kışların daha ılıman geçmesi nedeniyle göç yolları hızla ayarlanmaktadır. Kara bere 1980’lerden beri İngiltere’de kışlıyor, o zamandan beri bazı siyah kızılkuyruklar ve sığırcık kuşları Almanya’da kalıyor. (dpa, BLZ)
Uyku: Hazırda bekletme, muhtemelen hayvanların soğuk aylarda hayatta kalmalarının en iyi bilinen yollarından biridir. Alman Doğayı Koruma Birliği’ne (Nabu) göre, örneğin, dağ sıçanı, yediuyuru, kirpi ve yarasalar vücut sıcaklıklarını büyük ölçüde düşürür ve vücut fonksiyonları fiilen durma noktasına gelir. Nabu portalı, “Uyku dürtüsü sonbahar sıcaklıklarından veya yiyecek eksikliğinden gelmiyor” diyor. “Daha ziyade, ‘iç saatin’ yıllık ritmi, hormonal değişiklikler ve günün uzunluğu rol oynuyor.”
Berlin’deki kirpiler için işler daha da kötüye gidiyor
Bu disiplinin rekortmenlerinden biri olan dağ sıçanının kış uykusu, örneğin yarım yıl, yüksek dağlarda dokuz aya kadar sürer. Diğer yerlerin yanı sıra Alplerde yaşar ve özellikle 900 ila 3000 metre rakımlarda kendini rahat hisseder. Yazın hayvanlar, kış için ot, kök, çiçek ve sürgünlerden oluşan bir yağ tabakasını yerler. Sonbaharda yuvalarını yuvalama malzemesiyle kaplarlar. Kış uykusuna yattıklarında, girişi bitki, toprak ve pislik karışımıyla kapatırlar ve gruplar halinde bir araya toplanırlar.
Bir tür fizyolojik ölüme yakın durum
Nabu, takip eden aylarda vücut ısısının 39’dan yedi ila dokuz santigrat dereceye ve kalp atışının dakikada 100’den iki ila üç atışa düştüğünü açıklıyor. Nefes almadaki duraklamalar dakikalarca sürdü. “Kirpiler dakikada 40 ila 50 kez yerine bir veya iki kez nefes alır ve kalp dakikada 200 yerine beş kez atar” diyor. Vücut ısısı 36 dereceden bir ila sekiz santigrat dereceye düşer. Yarasa kalpleri normalde dakikada 240 ila 450 vuruş yapar, ancak kış uykusu sırasında yine de 18 ila 80 kez atar. İki nefes arasında 60 ila 90 dakika olabilir.
Bahçe faresi 2023 Yılın Hayvanı
Ancak “hazırda bekletme” terimi yanıltıcıdır. “Hayvanlar uyumuyor. Münih’teki Biotopia Doğa Tarihi Müzesi’nden biyolog Thassilo Franke, “Bir tür fizyolojik ölüme yakın durumdalar” diye açıklıyor. Alman Yaban Hayatı Vakfı’ndan Klaus Hackländer, bu nedenle hayvanların sinir hücrelerine oksijen sağlamak ve metabolik ürünleri uzaklaştırmak için düzenli aralıklarla kış uykusuna ara vermeleri ve gerçek bir uykuya geçmeleri gerektiğini söylüyor.
Yosun, tüy ve küçük dallarla kaplı bir bahçe faresi, bir baştankara kutusunda kış uykusuna yatmaktadır.dpa/Peter Zschunke
Ancak kış uykusu stratejisi de var. Bu, örneğin boz ayılarda, sincaplarda veya porsuklarda bulunur. Bu hayvanlar metabolizmalarını eskisi kadar kapatmazlar. Yaban hayatı biyoloğu Klaus Hackländer, bu arada, çoğunun her zaman aktif olduğunu ve yiyecek aramaya gittiğini söylüyor. Boz ayı ise kuzey bölgelerinde birkaç ay uykuda kalır ve bu süre zarfında sadece yağ rezervleriyle yaşar. Thassilo Franke, “Uzun dinlenme aşamasına rağmen kas kütlesinin ve kemiklerinin bozulmaması ilginç” diyor.
Sincaplar, erzak ile birçok saklanma yeri yapar
Örneğin sincaplar, diğer şeylerin yanı sıra tohumlar, yemişler, ladin kozalakları, tomurcuklar, meyveler ve meyvelerle beslenir. Yaz aylarında, erzak ile çok sayıda saklanma yeri kurdular. Bunlar yerin 30 santimetre derinliğine kadar gömülür. Kışın, sincaplar daha sonra enerji gereksinimlerini büyük ölçüde azaltır. Vücut ısısı aynı kalır, kalp atışları yavaşlar. Özellikle soğuksa veya fırtına varsa hayvanlar bazen günlerce Kobel denilen yuvalarından dışarı çıkmazlar.
Arada sincaplar, yiyecek ararken çok fazla enerji harcamaktan kaçınmak için saklandıkları yerleri kullanarak yiyecek ararlar. Genellikle insanların kuşlar için oluşturduğu beslenme yerlerini kullanırlar. Örneğin Berlin’de onları birçok bahçede ve balkonda bulabilirsiniz. Sincaplar için özel besleyiciler de vardır.
Küçük şehir adalarında yaşam: Berlin sincapları ne yapıyor?
Kötü zamanlar için erzak istifleme – bu, diğer birçok hayvan için de genel bir stratejinin parçasıdır. Örneğin, kuzgunlar ve kargalar gerçek depolama ustalarıdır. Kuzgun kuşları arasında dağlardaki fıstık çamlarının tohumlarıyla beslenen fındıkkıran da bulunur. Kış boyunca binlerce saklanma yeri yaratır ve böylece fıstık çamının yayılmasına katkıda bulunur.
Çünkü çam kozalağı kendi kendine açılmaz, bunun için tohumları kozalaklardan kurtaran ve daha sonra kilometrelerce uzağa yayan fındıkkıran gerekir. Bunlar daha sonra kış boyunca unuttuğu ya da başka nedenlerle boşaltılmayan saklanma yerlerinde çimlenebilir. Franke, “Fındıkkıran bu nedenle aynı zamanda çam ormanının ormancısıdır” diyor.
Kır fareleri kışın neredeyse beşte bir oranında küçülür
Diğer hayvanlar bir anlamda diyet yapmak zorundadır. Çünkü örneğin kışın yiyecek bulmak zorunda olan geyikler, geyikler ve yaban domuzları için genellikle yeterli yiyecek yoktur. Bu nedenle, örneğin karaca daha tutumlu olmak için bir numara kullanır. Bavyeralı biyolog Angelika Nelson, “İşkembe hacmi yüzde 30 küçülüyor” diyor.
Diğer hayvanlar diyetlerini tamamen değiştirir ve bunu yapmak için sindirim sistemlerini uyarlamak zorundadır. Sakallı baştankara normalde böcek yer ama kışın sert kamış tohumları yer. Bunu yapmak için, tabiri caizse midesini bir tahıl değirmenine dönüştürüyor, diyor Thassilo Franke. Birçok küçük taşı alır, aynı zamanda mide duvarı kalınlaşır. “Baharda mide kendini yeniden inşa eder.” Kışın sindirilmesi zor ladin iğneleriyle beslenen orman tavuğuna benzer. Bu, apandisini büyük ölçüde büyütür çünkü içindeki mikroorganizmalar sindirime yardımcı olur.
Enerji tasarrufu: Köstebek soğuduğunda beynini küçültür
Özellikle küçük hayvanlar, vücut sıcaklıklarını korumak için soğuk havalarda daha fazla enerji harcamak zorundadır. Kır fareleri, köstebekler ve gelincikler bu nedenle hayati enerjiyi korumak için bir numara kullanırlar: küçülürler. Starnberg yakınlarındaki Seewiesen sahasındaki Max Planck Biyolojik Zeka Enstitüsü’nden davranışsal nörobiyolog Moritz Hertel, kışın ağırlığını neredeyse beşte bir oranında azaltan kır faresinde özellikle belirgin olduğunu söylüyor. Uzman, “Kalsiyum kemiklerden çekilir ve bu nedenle daha elastik hale gelirler” diyor. “Tersinir osteoporoz görüyoruz.” Çünkü ilkbaharda hayvanlar yeniden büyüyor.
Kurbağaların doğal donma koruması vardır
Su düşük sıcaklıklarda donduğu için, bazı hayvanların doğal bir donma koruması vardır. Kurbağalar gibi amfibiler kışın toprağa gömülür veya korunaklı başka bir yer arar. Biyolog Angelika Nelson, sıfır derecenin altındaki sıcaklıklarda kış uykusuna yattıklarını söylüyor. Soğukkanlı hayvanlar olarak vücut sıcaklıkları dış sıcaklığa bağlıdır. Nelson, “Sıfır derecenin altında, hücrelerdeki sıvının ve hücreler arasındaki boşlukların donma riski vardır” diyor. Amfibiler, antifriz gibi davranan gliserin yardımıyla bunu engellediler.
İklim değişikliği göçmen kuşların yaşam alanlarını tehdit ediyor
İyi bilinen başka bir kış uykusu stratejisi de kuş göçüdür. Nelson, kısa mesafeli göçmenlerin soğuk mevsimde Akdeniz bölgesine ve uzun mesafeli göçmenlerin Sahra altı Afrika’ya seyahat ettiğini söylüyor. “Birçok göçmen kuş böcekçildir.”
Bazıları binlerce kilometre uzunluğunda olan yolculuk çok tehlikelidir. Bu nedenle kışların daha ılıman geçmesi nedeniyle göç yolları hızla ayarlanmaktadır. Kara bere 1980’lerden beri İngiltere’de kışlıyor, o zamandan beri bazı siyah kızılkuyruklar ve sığırcık kuşları Almanya’da kalıyor. (dpa, BLZ)